مقدمه
عصری که درآن زندگی میکنیم عصر سازمان نام نهاده شده است چون انسان ا ز لحظه تولد تا دم مرگ ،حتی پس از مرگ نیز با سازمانها ارتباط دارد . بدین ترتیب که انسان در عصر حاضر در سازمانی به نام زایشگاه به دنیا می آید ، شناسنامه خود را از سازمانی به نام ثبت احوال میگیرد بعد در سازمانهایی نظیر مدرسه ، سازمانهای دولتی ، آموزشی و تجاری و... در ارتباط خواهد بود و در زمان فوت نیز برای ابطال شناسنامه و صدور جواز دفن با سازمان در ارتباط خواهد بود. امروزه با توجه به نیاز جوامع به انواع خدمات و تولیدات سازمانهای گوناگون شناخت ، اداره و مدیریت علمی آن اهمیت بسزایی دارد.
تعریف سازمان
از سازمان تعاریف متعددی ارایه شده است که در اینجا به چند مورد اشاره می شود:
سیستمی متشکل از اجزاء بهم پیوسته و مبتنی بر نظم و انضباط که در جهت رسیدن به هدفهای خاص فعالیت می کند سازمان نامیده می شود.( زاهدی ،1374،ص 89)
سازمان عبارتست از وجود هماهنگی معقول در فعالیت گروهی از افراد برای نیل به یک هدف یا منظور مشترک از طریق تقسیم کار وظایف و از مجرای سلسله مراتب اختیار ومسئولیت قانونی “ ادگار شاین ” (جاسبی ،1371ص 71)
اهمیت و ضرورت مدیریت سازمان
به جهت اینکه جهان امروز بیش از هر زمان دیگری به یک جهان سازمانی مبدل شده است ، بدین ترتیب اهمیت سازمانها که بیشترین دوران زندگی انسان در آنها سپری می شود روز بروز آشکار تر و نقش آنها در تحقق هدفهای انسانی روشنتر می شود.
موضوع مدیریت موضوعی است که همراه با زندگی اجتماعی انسانها وحتی قبل از آن مطرح بوده و در عصر حاضر به مدد مدیریت است که ماموریت ها و اهداف سازمان تحقق می یابند ، از منابع و امکانات موجود بهره برداری می شود و استعدادها ازقوه به فعل در می آیند(الوانی ،1372ص9)
دلایل اهمیت و ضرورت مدیریت
1- اجتماعی بودن انسان و ضمانت اجرایی قوانین
2- توانمند کردن و پیشرفت جامعه ( رشد وتوسعه کشور)
3-کار جمعی
تعاریف مدیریت: یک نوع تعریف از مدیریت وجود دارد که دیدگاهی عامیانه است که میتوان آنرا از داستان ” مکانیک وضربه چکش ” استنباط کرد .
تعریف علمی مدیریت
از دیدگاه علمی تعاریف مختلفی از سوی صاحبنظران ارایه شده است در زیر به دو مورد از آن اشاره می شود:
مدیریت عبارتست از علم و هنر متشکل کردن ، هماهنگ کردن و رهبری و کنترل فعالیتهای دسته جمعی که برای نیل به هدفهای مطلوب با حداکثر کارایی ” فایول"
”( جاسبی،1374ص127)
مدیریت عبارتست از هنر انجام دادن کار به وسیله دیگران ( فالت ) ، (علاقه بند ، 374ص11)
انواع مکاتب مدیریت:
مکاتب و نگرشهای مدیریت در کتب مختلف از دیدگاههای متفاوت گروه بندی شده است که در یک تقسیم بندی می توان مکاتب مدیریت را به سه دسته تقسیم کرد :
1- مکتب کلاسیک
2- مکتب نئوکلاسیک یا روابط انسانی
3- مکتب جدید یا مدرن
مکتب کلاسیک
دیدگاههای اولیه سازمان در قرن حاضر سازمانها را به عنوان ابزاری ماشینی ، برای نیل به اهداف تصور می کردند و توجه به کارایی از بخشهای کارکردی داخلی سازمان معطوف می داشتند.( رابینز)
مکتب کلاسیک در سه مسیر ” مدیریت علمی – اداری – بروکراسی ” تحول یافت .
نظریه پردازان کلاسیک
فردریک تیلور و مدیریت علمی
تیلور که یک مهندس بود و در شرکتهای میدویل و بتلهم در پنسیلوانیا مشغول بکار بود معتقد بود که ستاده کارگر فقط یک سوم آنچه وی می تواند تولید کند می باشد ، تیلور با بکارگیری روشهای علمی به تعمیم این پدیده پرداخت و تمایل داشت بهترین روش برای انجام کار بیابد ( چیزی که امروزه بخشی از موضوع طراحی شغل می باشد.) وی اصول چهارگانه مدیریت را پیشنهاد کرد و معتقد بود اجرای این اصول می تواند منجر به افزایش معناداری در بهره وری گردد.
اصول چهار گانه مدیریت علمی تیلور:
1-جایگزینی روشهای علمی به جای محاسبات سر انگشتی
2- انتخاب و آموزش علمی کارکنان
3- همکاری مدیریت و نیروی کار برای اهداف کاری مطابق با روش علمی.
4- تقسیم مساوی مسئولیت بین مدیران و کارگران ( کارهای اجرایی به کارگران و کارهای برنامه ریزی و سرپرستی به عهده مدیران)
با وجود اینک تیلور تمرکز محدودی بر سازمانها داشته است ولی به هر حال تیلور شغل مدیران را متحول کرد و صراحتأ مطرح کرد که مدیران با ید بهترین روش برای انجام هر کار به منظور انجام آن با حداکثر کارایی را مورد ارزیابی قرار دهند ، سپس مسئولیت مدیریت این است که بدقت کارگران را به منظور حصول اطمنان از اینکه بهترین روش را برای انجام کار خود بکار میبرند ، انتخاب کند و آنها را آموزش دهد ودر آنها ایجاد انگیزه کند (رابینز)
مکانیسم یا روش اجرای اصول مدیریت علمی
برای پیاده کردن اصول مدیریت علمی روشهای زیر را باید بکار گرفت:
1- بررسی و اندازه گیری زمان دقیق هر جزء کار وتعیین نحوه انجام آن.
2- تخصصی کردن کارها در سازمان و ایجاد سرپرستیهای جداگانه.
3-استاندارد کردن کلیه ابزار کار و تعیین بهترین شیوه استفاده از آنها .
4- تهیه شرح وظایف هریک از کارکنان.
5- تنظیم سیستم پرداخت حقوق و دستمزد متناسب با کیفیت کار کارکنان.
به نظر تیلور منافع کارگران و صاحبان کار با یکدیگر مغایرتی ندارد بلکه در یک راستا
می باشد و کلید افزایش کارایی کارگران استفاده از مدیریت علمی است که براساس آن می توان میزان تولید هر فرد را افزایش داد ودر نتیجه هم اجرت بیشتری به کارگران پرداخت و هم سود بیشتری عاید صاحب کار نمود( جاسبی 1371، صص 25،27)
مهمترین مسئله موردتوجه تیلور در مدیریت ، کارایی بود ، یعنی بالا بردن سطح تولید وافزایش بازده ازاین رو کوشش او بر این بود که مسایل سطح کار و تولید را با توسل به روشهای منظم علمی حل کند.
نارسایی و محدودیتهای مدیریت علمی
نارسایی های مدیریت علمی بشرح زیر میباشد:
1- به مدل انسان اقتصادی متکی است.
2- صرفا انگیزه های مادی و پرداخت بیشتر مورد توجه است.
3- به نقش روابط افراد بایکدیگر کمتر توجه می شود.
4- به عامل انسانی کم بهاء داده می شود.
5- انسان وسازمان با دید مکانیکی بررسی می شود و بدون توجه به عواطف واحساسات و روابط انسانی به عنوان ابزاری که براحتی قابل هدایت وکنترل است نگاه میشود.
هنری فایول و اصول سازمان
هنری فایول از دیگر صاحبنظران مکتب کلاسیک می باشد که برخلاف تیلور که فقط به سطح پایین سازمان ( سطح مدیریت کارگاه ) تاکید داشت اصولی را تدوین نمود که برای همه مدیران در تمامی سطوح سازمان بکار بیاید .
اصول 14 گانه فایول عبارتند از:
1- تقسیم کار: یعنی تخصصی کردن کار که بازده تولیدی را از طریق کارایی بیشتر افزایش
می دهد.
2- اختیار قانونی : مدیران باید قادر باشند دستور صادر کنند واز این اختیار همراه با مسئولیت بوجود می آید که طبیعی است اختیار یک مدیر باید با مسئولیتش برابر باشد.
3- انضباط : یعنی پیروی کردن کارکنان از قوانین وضع شده سازمان.
4- وحدت فرماندهی : یعنی هر کدام از کارکنان باید از یک نفر دستور بگیرند.
5- وحدت جهت : یعنی هر گروه از فعالیتهای سازمانی که یک هدف دارند باید بوسیله یک مدیر که طرح واحدی بکار می برد ، هدایت و رهبری شود.
6- تبعیت منافع از منافع جمعی : منافع هر کدام از کارکنان یا گروهی از کارکنان نباید بر منافع سازمان به عنوان یک کل تقدم پیدا کند.
7- پرداخت حقوق وپاداش مالی : یعنی به کارگران در ازای خدماتی که ارایه میدهند باید مزدی منصفانه پرداخت نمود .
8- تمرکز : به میزانی که زیر دستان در تصمیم گیری مشارکت می کنند اشاره دارد ، چه تصمیم گیری متمرکز باشد چه غیر متمرکز باید تناسبی صحیح بین این دو برقرار باشد.
9- سلسله مراتب : سلسلمه مراتب به یک سلسله روابطی اشاره دارد که از راس سازمان شروع ودر پایین به کارکنان عملیاتی ختم می شود فایول معتقد به سلسله مراتب انعطافی است نه خشک به این معنی که اگر ضرورت ایجاب کرد می توان سلسله مراتب را نادیده گرفت وراه کوتاهی را طی کرد.
10- نظم : یعنی منابع انسانی و غیر انسانی ( مادی) باید در زمان ومکان صحیح قرار گیرند.
11- عدالت وانصاف : یعنی مدیران باید نسبت به زیر دستان خود مهربان و منصف باشند.
12- اصل ثبات دوره خدمتی کارکنان:یعنی هر سازمانی باید اقداماتی برای تشویق کارکنان بویژه کارکنان سطح بالا ( مدیران ) به خدمت دراز مدت صورت گیرد چون ترک خدمت این افراد از سازمان مقرون به صرفه نیست .
13- اصل ابتکار ونوآوری : طبق این اصل باید به زیر دستان فرصت داده شود که در انجام وظایف خود تفکر و نوآوری کنند و ابتکار عمل به خرج دهند.
14- ایجاد روحیه جمعی : این اصل بیان کننده این است که قدرت در اتحاد تجلی پیدا می کند و ارتقاء روحیه گروه ، هماهنگی و وحدت را در درون سازمان ایجاد خواهد کرد.
ماکس وبر وبروکراسی
”ماکس وبر“از نظریه پردازان مکتب کلاسیک می باشد که ارایه ساختار سازمان نوع ایده آل پیشنهادی خود را بروکراسی نام نهاد و معتقد بود که مدل وی کارآمد ترین وسیله ای است که سازمانها می توانند به مدد آن به اهداف نهایی خود نایل شوند.
بروکراسی از دو کلمه ” برو“ به معنی دفتر و ”کراسی“ به معنی حکومت تشکیل شده است و در اکثر فرهنگهای لغت بروکراسی را به معنای دیوانسالاری ترجمه کرده اند.
تعریف بروکراسی: تشکیلات و ترتیباتی که از طریق هماهنگ کردن کار افراد برای ایفای وظایف اداری متعدد ، متنوع و پیچیده با نظمی خاص بوجود می آید بروکراسی نامیده می شود.
ویژگی های بروکراسی ماکس وبر
1- بروکراسی نظام عقلایی و منطقی است که در آن اقتدار از طریق نظام و قوانین و مقررات به وسیله مقام ومنصبی که فردی آنرا بر عهده دارد اعمال می شود.
2- مقامهای اداری به صورت سلسله مراتب تعیین می شوند.
3- کلیه روابط و شرایط احتمالی کار به وسیله مجموعه ای از قوانین و رویه ها پیش بینی می شوند.
4- برای حفظ ونگهداری اسناد و مدارک و پرونده ها دفتر یا دیوانی وجود دارد.
5- کلیه اطلاعات به صورت کتبی نوشته و نگهداری می شود .
6- انتصاب کارکنان بر مبنای شایستگی فنی و تخصصی صورت می گیرد.
7- امور و روابط اداری از روابط شخصی کاملا تفکیک و برای نیل به هدفهای سازمان تقسیم کار دقیق و روشهای کار آمد پیش بینی می شود.
8- برای ایجاد انگیزه در کارکنان ، موازین دقیق حقوق ، ارتقاء شغلی ، استخدام و... در نظر گرفته می شود.( علات قه بند ،1374، صص138،139)
مکتب نئو کلاسیک( روابط انسانی)
بنیانگذار این مکتب یک استرالیایی بنام " التون مایو" می باشد که با انجام پژوهشهایی توجه مدیران را به اهمیت ونقش افراد انسان در تعیین سرنوشت سازمانها جلب نمود.مکتب روابط انسانی سازمانها ر ا به عنوان پدیده های متشکل افراد و وظایف میداند نتایج مطالعات التون مایو و همکارانش در کارخانه " هاتورن" وا بسته به شرکت وسترن الکتریک نشان داد که عوامل اجتماعی بیشتر از متغییرهای فیزیکی در عملکرد وکارایی افراد موثر است.
نتایج مطالعات هاتورن به شرح زیر می باشد:
1- کشف عامل انسانی در کار
2- کشف روابط غیر رسمی که مهمترین نتیجه بود
3- تاکید بر اهمیت سیستم کامل ارتباطات بخصوص از پایین به بالا
4- تغییر در میزان تولید بیش از آنچه که مسایل اقتصادی و فیزیکی مربوط شود به مسایل روانشناسی و رفتاری مربوط می گردد.( جاسبی ،1371)
از دیگر صاحبنظران مکتب نئوکلاسیک یا روابط انسانی به شرح زیر میتوان نام برد:
" چستر بارنارد" که با ارایه سیستمهای تلفیقی معتقد بود که سازمانها تلفیقی از وظایف وافراد می باشند که باید یک حالت تعادل بین این دو برقرار شود.
" دیدگاههای مثبت و منفی x و y" داگلاس مک گریگوری"که با مطرح کردن تئوری "
نسبت به انسانها به بررسی شیوه های برخورد مدیران با کارکنان که متکی به یک سلسله پیش فرضهای که مدیران تمایل دارند بر اساس آن با زیر دستان رفتار کنند می باشد.
ودیگر صاحب نظران که از ذکر آنها در مقاله خوداری میکنیم.
” مهمترین ضعف مکتب روابط انسانی این بود که کل سازمان رسمی و رابطه آن با محیط اجتماعی مورد توجه واقع نشد.“
:: برچسب‌ها:
مکاتب و نظریه های سازمان,
ن : روح اله ماسوری
تبادل لینک هوشمند